کد مطلب:50465 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

با توجه به يضل من يشأ و يهدي من يشأ هدايت و ضلالت الهي چگونه صورت مي گيرد؟

هدايت داراي پنج مرتبه است: 1- هدايت فطري و غريزي؛ هدايت در آيه 50 سوره طه ناظر به اين معني است. 2- هدايت عقلاني؛ كه با بخشيدن «قوه تفكر» به انسان ارزاني شده و در روايات از آن به «رسول باطني» تعبير مي شود. 3- هدايت بروني؛ كه از طريق «ارسال پيامبران» انجام گرفته و در روايات از آن به «رسول ظاهري» تعبير شده است. 4- توفيق و عنايت رحماني كه ويژه بندگان خاص است و در آيه شريفه «و خداوند بر هدايت، هدايت يافتگان مي افزايد»، {V(مريم، آيه 76)V} به اين مرتبه از هدايت اشاره شده است. 5- قدرت ايماني ويژه و فوق العاده اي كه عصمت را به همراه مي آورد و مقصود از هدايت در آيه 90 سوره انعام، اين مرتبه از هدايت است. از بين اقسام پنج گانه هدايت، سه قسم نخست فراگير و عام است و شامل تمام انسان هاي مؤمن و كافر مي شود، اما هدايت در مرتبه چهارم و پنجم، نتيجه شايستگي هاي فردي و عمل صالح بوده و تنها به گروه خاصي از بندگان خداوند اختصاص دارد. مرتبه پنجم هدايت كه مرحله عصمت است، ويژه پيامبران و ائمه(ع) و مرتبه چهارم، از آنِ ساير بندگان شايسته خداوند است. ساير آيات قرآني كه ظاهر آنها بسان آيات مورد بحث است و از آنها برمي آيد كه خداوند برخي از بندگان را هدايت و برخي ديگر را گمراه مي كند، مربوط به اين مرحله است. در اين آيات مقصود از هدايت، توفيقي افزون تر و رهنموني بيشتر و مقصود از «من يشاء»، اراده حكيمانه است؛ يعني، خداوند كساني را كه شايستگي لازم براي بهره برداري از هدايت مرحله چهارم را نيافته اند، بر شايستگي آنها افزوده و آنها را رهنمود مي شود. مفهوم ضلالت {/B«يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ»{w15-17w}{I13:27I}*/} كه در مقابل هدايت است، به همين صورت است؛ خداوند كساني را از هدايت مرحله چهارم محروم مي كند كه در خود شايستگي لازم براي بهره برداري از توفيق و عنايت ويژه الهي فراهم نساخته اند. پس معناي حقيقي «يضل» گمراهي نيست، بلكه به معناي محروم ساختن از مرتبه اي از هدايت است كه نتيجه اين محروميت گمراهي از هدايت مرحله چهارم است. محروميتي كه به انتخاب خود شخص بوده و در حقيقت كيفر انتخاب نارواي خود او به حساب مي آيد و اين خود شخص است كه زمينه گمراهي را فراهم كرده و باعث مي شود كه خداوند او را از هدايت محروم كند. براي آگاهي بيشتر ر.ك: 1- التمهيد في علوم القرآن، ج 4، ص 200 - 253،استاد معرفت 2- الالهيات، ج 2، ص 387 - 391،استاد سبحاني 3- هدايت در قرآن،آيت اللَّه جوادي آملي 4- منشور جاويد، ج 3، ص 148 - 164،استاد سبحاني به عبارت ديگر براي دريافت معناي آيه مباركه «نور» بايستي به چند مقدمه توجه داشت: الف) در قرآن مجيد از اموري با عنوان «نور» ياد شده است؛ از جمله: 1- قرآن {A{/Bقَدْ جاءَكُمْ مِنَ اَللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ {w19-26w}{I5:15I}/}A} {V(مائده، آيه 15)V}. 2- ايمان {A{/Bاَللَّهُ وَلِيُّ اَلَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ اَلظُّلُماتِ إِلَي اَلنُّورِ{w1-9w}{I2:257I}/}A} {V(بقره، آيه 257)V}. 3- هدايت الهي {V(انعام، آيه 122)V}. 4- اسلام {V(صف، آيه 6 و 7)V} و... . از ملاحظه مجموعه موارد كاربرد كلمه «نور» در قرآن، چنين برمي آيد كه: اين واژه، در مواردي به كار برده شده كه موضوع هدايت و رهايي از ظلمات گمراهي مطرح است. حال گاهي «هدايت كننده» نور و سراج توصيف شده است و گاه «هدايت شده» و گاه نيز «وسايل هدايت». حال به معناي جمله {A{/Bاَللَّهُ نُورُ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ...{w1-5w}{I24:35I}/}A} مي پردازيم: خداوند نور آسمان ها و زمين است؛ يعني، هدايت بخش و راهنماي همه هستي است (در اين معنا نور به معناي منوِّر گرفته شده است). {/B«مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ{w6-8w}{I24:35I}/}...»، مثال نور او مانند چراغداني است كه در آن محل، چراغي فروزان در درون حبابي شيشه اي قرار گرفته باشد و آن شيشه (حباب) همانند ستاره اي بدرخشد؛ چراغي كه از روغن درخت زيتوني كه شرقي و غربي نباشد (يعني كاملاً از نور خورشيد بهره برده باشد و بخشي از روز در سايه نباشد) و روغنش از فرط آمادگي براي سوختن، نيازمند آتش نباشد، نوري است بر فراز نور [در كمال درخشش و بدون نقطه تاريك ]و خدا هر كس را كه بخواهد، با نور خويش هدايت مي كند و به هر چيز آگاه است. حال با توجه به آيه بعد (في بيوت اذن اللَّه)، چنين برمي آيد كه مقصود از چراغ پرفروغ و... قلب و اندرون مؤمناني است كه در خانه هايي خاص قرار دارند. آنان چراغ هايي فروزانند كه بدون هيچ ابهامي، مي درخشند و نور ايمان از فطرت آنان مي جوشد [همانند روغني كه براي اشتعال نيازي به جرقّه ندارد]. آنان غرق در نورند و خداوند هر كه را بخواهد، به اين نور هدايت مي كند، بنابراين مي توان گفت: اين آيه تمثيلي براي بيان نور هدايت الهي و خانواده هايي است كه حامل اين نور هستند (خاندان انبيا و اوليا).